काठमाडौं, १२ चैत । सरकारले अस्पतालहरूलाई भोलेन्टियर नर्स नराख्न निर्देशन दिए पनि राजधानीसहित देशका केही प्रमुख शहरका अस्पतालले नर्सहरूको नियुक्ति समेत ठेकेदारी प्रथाबाट गर्दै आएका छन् । यसरी नियुक्त गरिएका नर्सहरू अस्पतालका कर्मचारी नभइ कुनै अमुक कम्पनीको कर्मचारीका रुपमा रहन्छन् । 

नर्सिङ क्षेत्र एक मर्यादित र पूर्ण जिम्मेवार पेशा हो । यसलाई प्राविधिक ज्ञानका साथै संवेदनशील पेशाका रुपमा पनि लिइन्छ । तर यसरी ठेकेदारी प्रथामा नर्स नियुक्त गर्दा नर्सिङ पेशाको मर्यादा समेत गुम्ने खतरा छ । 
पछिल्लो समय नर्सलाई कुनै कम्पनीले ठेक्कादारी प्रथा जस्तै हायरमा लिएर काममा लगाउने चलन बढेको छ । 

राजधानीका केही मेडिकल कलेज लगायत चितवनको कलेज अफ मेडिकल साइन्समा नर्सलाई कम्पनीले ‘हायर’मा लिएर अस्पतालमा काम लगाएको पाइएको छ । प्रथम पक्षका रुपमा कम्पनी र द्धितीय पक्षका रुपमा नर्सबीच सम्झौता पत्रमा हस्ताक्षर गरेर अस्पतालमा नर्सलाई खटाइदै आएको पाइएको छ । 

यसरी नियुक्ति गरिन्छ नर्स
नेपाल हेल्थ प्रोफेशनल रिक्रुटमेन्ट कम्पनी प्रालीले केही महिना अघि चितवन मेडिकल साइन्सेस शिक्षण अस्पतालमा नर्सहरूको आवश्यकता रहेको भन्दै विज्ञापन गरेको थियो । 
कम्पनीले अस्पताल प्रशासनसँग सम्झौता गरेर नर्स हायर गर्ने गरिन्छ र नर्सलाई कम्पनीकै नियमअनुसार अस्पतालमा काममा लगाइएको छ । 

कुनै कम्पनीमा ‘सेक्युरिटी गार्ड’ नियुक्त गरेझै ती नर्सलाई सो कम्पनीसँग सम्झौता पत्रमा हस्ताक्षर गर्न लगाइन्छ र कम्पनीकै नियमअनुसार एक बर्षका लागि करार नियुक्त गरिन्छ ।  नर्सले काम गर्ने अवधि भने कम्पनी र अस्पतालसँग भएको सम्झौता अवधिसम्म मात्रै हुने व्यवस्था छ । शर्तमा कम्पनीले तोके अनुरुप मात्रै नर्सले काम गर्नुपर्ने प्रावधान राखिएको छ । 

सम्झौता अनुसार नर्स अस्पतालको कर्मचारी हुने छैनन् भने नर्समाथि अस्पताल प्रशासनको कर्मचारी विनियमावली समेत लागू हुने छैन् ।

सम्झौता अनुसार नियुक्त भएको पहिलो तीन महिना परीक्षणकालमा रहने छ । परीक्षणकालमा ५ हजार खाजा खर्च मात्रै उपलब्ध गराउने व्यवस्था छ । सुरुको तीनमहिना नर्सको तलब पाँच हजार मात्रै हुने सम्झौतामा उल्लेख छ । 

परीक्षण काल सम्पन्न भइ स्टाफ नर्सका रुपमा नियुक्त हुनेलाई बेसिक तलब ६ हजार २ सय, महंगी भत्ता ३ हजार पाँच सय, संचयकोष ६ सय २०, उपदान थप ५ सय १६, प्राविधिक भत्ता १ हजार, खाजा भत्ता ६ सय, पोशाक भत्ता ७ सय गरी कूल १३ हजार १ सय ३६ रुपैयाँ उपलब्ध गराइएको छ । 

एक बर्ष भन्दा बढी काम गर्ने नर्सलाई १ महिनाको बेसिक तलब बराबर अर्थात ६ हजार २ सय बराबर दशैं खर्च उपलब्ध गराउने सम्झौता पत्रमा उल्लेख छ । साथै बार्षिक सार्वजनिक बिदा तथा साप्ताहिक बिदामा कार्य गरेको पारिश्रमिक पोशाक भत्ता सम्बन्धमा अन्य भत्तामा समावेश भइ सकेकोले थप माग गर्ने छैन् भनि सम्झौतामा हस्ताक्षर गराइएको छ । कुल रकममा नेपाल सरकारको नियमअनुसार कर काटिने उल्लेख छ । 

श्रम ऐन अनुसार भन्दै बेसिक तलबको १० प्रतिशत र ८.३३ प्रतिशत उपदान पाउने नियम छ । नेपाल सरकारले श्रमिकको बेसिक तलब बृद्धि गरेमा मात्रै कार्यरत नर्सको तलबभत्ता बढ्ने उल्लेख छ ।  २० दिन घर बिदा र १२ दिन भइपरी आउने बिदाका साथै अन्य बिदा कम्पनीको नियमअनुसार हुने उल्लेख छ । बिदा नर्सको अधिकार नभइ सुविधाको रुपमा रहने उल्लेख छ ।

शर्तमा उल्लेख छ, ‘नर्सले कम्पनीको नीतिनियम बमोजिम अनुशासनको परिधिभित्र रही ड्युटी गर्नुपर्ने छ । करार अवधिभर कानुन विपरित बन्द हड्ताल जस्ता कार्य गर्न पाउने छैन् र कोही कसैलाई उक्साहट गरी संस्थामा अशान्ति फैलाएमा त्यस्तो व्यक्तिलाई निस्काशन गर्न सकिनेछ । 

अस्पतालमा क्षति पु¥याए नर्सबाटै क्षतिपुर्ति
नर्सले लापर्वाही र हेलचक्राइबाट नर्सिङ सेवा लिने संस्था कलेज अफ मेडिकल साइन्सेस शिक्षण अस्पताल भरतपुरमा चोरी तथा कुनै दुर्घटना भएको अनुसन्धानबाट प्रमाणित भएका द्धितीय पक्ष अर्थात नर्सले क्षतिको जिम्मेवारी बहन गर्नुपर्नेछ । 

नर्सले आफू कार्यरत स्थान, संस्था र यस कम्पनीमा आँच पुर्याउने गरि कुनै किसिमको कार्य भएमा त्यस्तो कार्यलाई तुरुन्त रोक्न चेतावनी दिइनेछ । चेतावनी पश्चात पनि उक्त कार्य पटक पटक दोहोरिएमा कम्पनी त्यस्तो व्यक्तीलाई निष्काशन गर्न बाध्य हुनेछ । 

कम्पनीको स्वीकृति बेगर ३ पटकसम्म अनुपस्थित भएमा र प्रथम पक्षको विनियममा उल्लेख भए विपरीत कार्य भएमा तलब कट्टा गरि सेवाबाट निष्काशन गर्ने सम्झौतामा लेखिएको छ । कुनै कारणबश नर्सले कम्पनी छोड्न चाहेमा एक महिना अगावै लिखितरुपमा पूर्व जानकारी गराएको हुनुपर्नेछ । यसरी पूर्व जानकारी नगराई छाडेको अवस्थामा सो महिनाको पारिश्रमिक उपलब्ध गराउन बाध्य हुनेछैन् । 

नियुक्ती पत्रमा प्रथम पक्षका तर्फबाट कम्पनीको निर्देशक रहेका हिमनाथ घिमिरेको हस्ताक्षर र द्धितीय पक्षका तर्फबाट नर्सको औठा छाप गराइन्छ । नाम उल्लेख नगर्ने शर्तमा कलेज अफ मेडिकल साइन्सेस शिक्षण अस्पतालकाकी एक नर्सले अस्पताल प्रशासनले कम्पनीलाई नर्स नियुक्ती गर्न लगाएर नर्सिङ पेशालाई ठेक्केदारी प्रथा अपनाएर बदनाम गर्न खोजेको आरोप लगाइन् । 

अस्पतालमा नर्सको रेसियो समेत नमिलेको भन्दै धेरै बिरामीलाई एक जना नर्सले हेर्नुपर्ने बाध्यता रहेको उनले बताइन् । नयाँ नर्सलाई न्यून तलबमा काम लगाउन कम्पनीलाई अस्पतालले ठेक्का दिने गरेको उनले बताइन् । करारमा नियुक्त हुँदै आएका नर्सलाई समेत कम्पनीको सम्झौता अनुुसार नियुक्त गराउने बाध्यकारी नीति ल्याएको उनले बताइन् । उनले भनिन् ‘पाँच सात बर्ष काम गरेको स्टाफ पनि नयाँको जस्तै प्रक्रियामा जानुपर्छ

। नर्सिड भनेको त ‘प्रोफेसशनल जब’ हो । लेम्यान जस्तै काम लगाउने प्रयास भइरहेको छ । घरमा राखेको कामदारलाई पनि न्यूनतम पन्ध्र हजार दिनुपर्छ । नर्सिङ पेशा सेक्युरिटी गार्ड, झाडु लगाउने जस्तो त होइन् नि ।’ 
यसरी नियुक्त भएका नर्सलाई अस्पतालले पनि विभेद गर्ने गरेको छ । ‘तिमीहरु एनएचसीआरसीको स्टाफ हौं । तिमीहरूको विषयमा हामीले केही पनि गर्न मिल्दैन भनेर अस्पताल मेट्रोनले भन्ने गरेको ।’ उनले भनिन् ।

नर्सिङ प्रमुख सीता पराजुली पनि कम्पनीकै पक्षमा !
अस्पतालमा नर्सिङ प्रमुखको रुपमा कार्यरत सीता पराजुली भने अस्पतातले नर्स व्यवस्थापनको लागि कम्पनीलाई जिम्मा दिएको बताउँछिन् । कम्पनीलाई जिम्मा दिएपछि सोर्सफोर्सबाट नर्स नियुक्त हुने प्रथा रोकिएको उनको भनाइ छ । 

स्टाफ नर्सको कार्यअवधि छोटो समय हुने र केही समयपछि नै स्नातक पढ्न जाने भएका कारण नर्स नियुक्तीमा समस्या रहेको पराजुलीले जानकारी दिइन् । केही बर्ष काम गरेपछि नर्सहरू बिएन र बिएस्सी पढ्न लाग्छन् । र कोही त अध्ययनका लागि विदेश जाने कारण अस्पतालमा स्थायी रुपमा काम गर्ने नर्स नभएको मेट्रोन पराजुलीले बताइन् । 

अस्पतालले कम्पनीसँग सम्झौता हुनुअघि आठ, दश हजारमा नर्सलाई काममा लगाउने गरेको तर अहिले कम्पनीले जिम्मा लिएपछि नर्सको तलब न्यूनतम १३ हजार भएको मेट्रोन पराजुलीको दाबी छ ।  

कम्पनीका निर्देशक हेम घिमिरे के भन्छन् ? 
कम्पनीका निर्देशक हेम घिमिरेले नर्सलाई श्रम ऐन अनुसार नै नियुक्ती दिएको दाबी गरे । उनले भने ‘नर्सको पढाई अनुसार हामीले दिन सक्ने तलब, भत्ता सञ्चयकोष, उपदान सबै दिएका छौं । हामीले कसैलाई करकाप गरेका छैनौं । विज्ञापन आव्हान गर्छौं र नियुक्तीपत्रमा राजी भएपछि मात्रै रोजगार दिन्छौं ।’

करिब ६० जना नर्सलाई कम्पनीको नियमअनुसार अस्पतालमा नियुक्त गरेका छौं । ‘त्यसमा उनीहरु समेत खुशी छन् ।’ उनले भने । अस्पतालसँग पहिलोपटक सम्झौता गरेर काम सुरु गरेको चार महिना भइसकेको उनले जानकारी दिए । नर्सलाई दिने तलब हामीले बैंक खातामा राखिदिने गरेका उनको भनाइ छ । 

ठेक्केदारी प्रथा बन्द गराउँछौं : नर्सिङ संघ
कलेज अफ मेडिकल साइन्सेस शिक्षण अस्पताल, चितवनमा नर्सको श्रमशोषण भइरहेको भन्दै नेपाल नर्सिङ संघकी अध्यक्ष तारा पोखरेलले त्यसको विरोध गर्ने जनाइन् । केही महिनाअघि नेपाल सरकार र नर्सिङ संघबीच भएको ११ बुँदे सहमति अनुसार निजी अस्पतालमा काम गर्ने नर्सलाई पनि सरकारी अस्पतालमा काम गर्ने नर्स सरह तलब स्केल हुने सम्झौता भएको संघकी अध्यक्ष पोखरेलले बताइन् । 

उनले भनिन् कहिँ नभएको नियम कलेज अफ साइन्सेजमा लागू गरिएको छ । संसारमै नभएको ठेक्केदारी प्रथा अनुरुप नर्सलाई नियुक्त गर्ने गलत अभ्यास चितवनमा भएको भन्दै त्यसप्रति उनले विरोध जनाइन् । 
उनले भनिन् ‘१३ हजारमा नर्सलाई काममा लगाउन पाइँदैन ।’ अस्पतालले ठेकेदारी प्रथा बन्द नगरे आन्दोलनमा जाने संघकी अध्यक्ष पोखरेलले चेतावनी दिइन् ।
 

Hamro Doctor